محمد بن علی بن موسی مشهور به امام جواد و امام محمد تقی امام نهم شیعیان است. ایشان از هشت سالگی و پس از پدرشان علی بن موسی الرضا (ع) به امامت مسلمانان رسیدند. 17 سال بعد ایشان در سن 25 سالگی به شهادت نائل گردیدند. جوادالائمه علیه السلام جوان ترین امام شیعیان می باشد و خواندن زندگینامه ایشان سراسر درس بزرگی و بزرگ مردی است. در ادامه به شرح بخش هایی از زندگینامه امام جواد علیه السلام می پردازیم.
| ولادت | شروع امامت | شهادت | مدت امامت | نام پدر | نام مادر | امام شیعیان | محل تولد | مقبره |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 10 رجب 195 ه.ق | صفر 203 ه.ق | ذی القعده 220 ه.ق | 17 سال | علی بن موسی الرضا (ع) | سبیکه نوبیه | نهم | مدینه | کاظمین |
ولادت
امام جواد علیه السلام در سال 195 هجری قمری چشم به جهان گشودند. در رابطه با روز ولادت ایشان اختلاف نظرهایی وجود دارد. بیش تر منابع تولد ایشان را 15 رمضان می دانند. برخی دیگر از منابع تاریخ تولد ایشان را 19 رمضان و 10 رجب عنوان کرده اند.
در رابطه با زندگینامه امام جواد (ع) اطلاعات زیادی در منابع تاریخی منتشر نشده است که دلیل آن محدودیت های سیاسی شدید حکومت عباسی در آن زمان و همچنین عمر کوتاه این حضرت می باشد.
زندگینامه امام جواد در دوران امامت
پس ازشهادت امام رضا (ع) در سال 203 ه.ق فرزند ایشان امام جواد (ع) در سن هشت سالگی به امامت رسیدند. به دلیل پایین بودن سن وی، میان شیعیان درباره امام پس از حضرت رضا(ع) اختلاف نظر وجود داشت. در واقع علت این اختلاف این بود که آن ها بلوغ را از شرایط امامت می‌دانستند.
عده ای عبدالله بن موسی، برادر امام رضا را جایگزین مناسب ایشان می دانستند اما کمی بعد او را شایسته امامت ندیدند و پشیمان شدند. برخی دیگر نیز به احمد بن موسی برادر دیگر حضرت رضا (ع) گرویدند. با این وجود اندکی بعد از تصمیم خود پشیمان شده و به فرزند امام رضا (ع) روی آوردند.
در زمان حیات امام رضا (ع) نیز این واکنش ها وجود داشت و امام در جواب اعتراضات هر بار به نبوت حضرت عیسی در کودکی استناد می‌کرد و می‌فرمود: “سن عیسی هنگامی که نبوت به وی عطا شد کمتر از سن فرزند من بوده است.” امام رضا(ع) در موارد متعددی امامت فرزندشان جوادالائمه (ع) را به اصحاب خود اعلام کرده بود. در کتاب‌های الکافی، ارشاد، اعلام الوری و بحارالانوار مجموعا بیش از 60 بار به نصوص ایشان اشاره مستقیم شده است.
یکی از روایت های امام رضا (ع) در رابطه با جانشینی فرزندشان این است که:
این ابوجعفر است که او را جانشین خود قرار داده و مقام خود را به او واگذار کرده‌ام.
مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۶۶
امامت ایشان 17 سال ادامه داشت و این امامت با خلافت دو تن از خلفای عباسی همزمان بود. حدود 15 سال از امامت ایشان در زمان خلافت مأمون عباسی (218-193 ه.ق) و 2 سال در خلافت معتصم عباسی (227-218 ه.ق) سپری شد.
ازدواج امام
در سال 202 هجری قمری مامون عباسی دختر خود ام الفضل را به عقد امام جواد (ع) در آورد. به گفته منابع تاریخی این ازدواج به درخواست مامون صورت گرفته است. به گزارش شیخ مفید در کتاب الارشاد، مأمون به دلیل شخصیت علمی امام و محبتی که نسبت به او داشت، ام الفضل دختر خود را به ازدواج آن حضرت درآورد. اما برخی از پژوهشگران بر این باورند که این ازدواج با انگیزه و اهداف سیاسی انجام شده است؛ از جمله اینکه مأمون می خواست از این راه، امام جواد و ارتباط او با شیعیان را کنترل کند. یا این که خودش را علاقه مند به علویان نشان دهد و آنان را از قیام علیه خود باز دارد. در نتیجه ازدواج امام جواد علیه السلام و ام الفضل هیچ فرزندی به دنیا نیامد و امام از ام فضل صاحب فرزندی نشد.
سپس امام با سمانه مغربیه که کنیز بود ازدواج کرد و همه فرزندان ایشان از این همسر می باشند. ایشان زنی بودند که در عصر خود همه او را بانویی باتقوا، مؤمن، هوشمند و خردمند می دانستند. امام هادی (ع) بخشی از دانش مادر خود را این چنین بیان می داشت: “أُمي عارفة بحقي؛ مادرم عارف به حق من در امامت است”.
فرزندان حضرت
امام جواد علیهم السلام خود فرزند امام رضا(ع)، پیشوای هشتم شیعیان، است. مادر او کنیز بود و سبیکه نوبیه نام داشت.
در تاریخ تعداد فرزندان امام جواد (ع) متفاوت گزارش شده است. از بين فرزندان امام جواد (ع) برخي به خاطر نقش اجتماعي پر رنگشان به صورت برجسته در تاريخ ياد شده اند و برخي هم تنها نامشان ذكر شده و شرح حالي از آنها به ميان نيامده است. مادر همه فرزندان امام جواد (ع) سمانه مغربيه همسر دوم ایشان كه زني با كمال بوده اند می باشد.
شيخ مفيد در كتاب الإرشاد گزارش کرده كه حضرت جواد عليه السلام چهار فرزند پسر و دختر داشته اند. اما آنچه در تاريخ مشهور است اين است كه امام جواد عليه السلام صاحب هشت فرزند بوده اند كه نام سه نفر از آنها مورد تائید همه است. اما در نام باقی فرزندان در منابع مختلف اختلاف نظرهایی وجود دارد.
سه فرزند امام جوادالائمه که همگی تواریخ آن را تائید می کنند امام هادی علیه السلام (علي النقی)، موسی و حکیمه می باشند. نام دیگر فرزندان امام که در کتب مختلف از آن ها یاد شده ابو احمد حسين، ابو موسي عمران، فاطمه، خدیجه، ام کلثوم، زینب و میمونه می باشد.
زندگینامه امام جواد و روایات شهادت ایشان
در زندگینامه امام جواد (ع) آمده است که حاکم عباسی دو بار امام را به بغداد احضار کرد. سفر اول ایشان در زمان حکومت مأمون عباسی چندان طولانی نبود. پس از آن برای بار دوم، در 28 محرم سال 220 ه.ق امام به دستور معتصم عباسی وارد بغداد شد و در ذی القعده یا ذی الحجه همان سال در بغداد به شهادت رسید. روز شهادت ایشان، در اکثریت منابع، آخر ذی القعده است. اما برخی منابع نیز تاریخ شهادت او را 5 ذی الحجه ذکر کرده اند.
درباره چگونگی شهادت پیشوای نهم شیعیان اختلاف است. در برخی از منابع آمده است که معتصم به وسیله منشی یکی از وزیرانش ایشان را مسموم کرده و به شهادت رساند. اما برخی دیگر معتقدند که معتصم امام را به واسطه همسرش ام الفضل مسموم کرده است.
در روایتی در این باره آمده است که معتصم و جعفر بن مأمون (برادر ام الفضل) در اندیشه کشتن محمد بن علی(ع) بودند. در این بین جعفر، خواهرش ام الفضل را تحریک کرد که محمد بن علی را مسموم کند. ام الفضل به همکاری برادرش انگوری آغشته به زهر را به امام خوراند و امام مسموم شد.
روایتی دیگر نیز در رابطه با نحوه به شهادت رسیدن آن حضرت در زندگینامه امام جواد وجود دارد. گفته می شود وقتی مردم با معتصم عباسی بیعت کردند، معتصم از عبدالملک زیات، والی مدینه، طی نامه ای خواست که محمد بن علی(ع) را همراه با ام الفضل روانه بغداد کند. وقتی امام جواد(ع) وارد بغداد شد، معتصم به ظاهر با او محترمانه رفتار کرد و هدایایی نیز برای ایشان و ام الفضل فرستاد.
در روایت گفته شده، معتصم شربت پرتقالی به وسیله غلام خود به نام اشناس برای امام فرستاد. اشناس به امام گفت: خلیفه، پیش از شما از این شربت به گروهی از بزرگان از جمله احمد بن ابی دؤاد و سعید بن خضیب نوشانده و خواسته اند که شما هم از آن خنک بنوشید. امام از شربت نوشید و بر اثر آن به شهادت رسید.
امام جواد علیه السلام در زمان شهادت تنها 25 سال سن داشتند و جوان ترین امام شهید شیعیان می باشند. مقبره ایشان در کاظمین و در کنار حضرت موسی بن جعفر(ع) می باشد. با شهادت ایشان در سال 220 ه.ق، امامت به فرزندش ایشان امام هادی(ع) منتقل شد.
القاب حضرت
محمد بن علی بن موسی بن جعفر، امام نهم شیعیان است به جوادالائمه شهرت دارد. القاب مشهور ایشان جواد و ابن الرضا است. از دیگر القاب ایشان می توان به تقی، زکی، قانع، رضی، مختار، متوکل، متقی، مرتضی و منتجب اشاره کرد.
کنیه این حضرت ابوعلی و ابوجعفر است. البته در بسیاری از منابع از ایشان با ابوجعفر ثانی یاد می کنند تا با امام باقر (ع) که ابوجعفر اول است اشتباه گرفته نشود.
نحوه ارتباط امام با شیعیان
در زندگینامه امام جواد (ع) آمده که امام در طول امامت خود از طریق سازمان وکالت با شیعیان در ارتباط بود. او در سرزمین های اسلامی از جمله بغداد، کوفه، اهواز، بصره، همدان، قم، ری، سیستان و بُست نمایندگانی داشت که وجوهات شرعی شیعیان را به امام جواد(ع) می رساندند. دلیل این موضوع که امام از طریق سازمان وکالت با شیعیان در ارتباط بودند در جایگاه اول این بود که این شهرها تحت کنترل حاکمیت خود بودند. دوم اینکه امام قصد داشت ارتباط را برای دوره غیبت زمینه سازی کند.
پیشوای نهم شیعیان در ایام حج با شیعیان دیدار و گفتگو می کرد. برخی از محققان بر این باورند که سفر امام رضا (ع) به خراسان، سبب شده بود تا روابط شیعیان با امامان گسترش یابد. از این رو شیعیانی از خراسان، ری، بست و سجستان در ایام حج به دیدار امام می آمدند. همچنین برخی از شیعیان از طریق نامه نگاری با جوادالائمه در ارتباط بودند. آنان در نامه هایشان سؤالات فقهی شان را مطرح می کردند و امام به آنها پاسخ می داد.
یکی از معروف ترین ادعیه منسوب به امام جواد (ع) دعای حرز آن حضرت می باشد که خواص بسیار زیادی داشته و در مقاله “خواص دعای حرز امام جواد (ع)” مفصلا به آن اشاره شده است.
همنشینی امام با همه اقشار جامعه
از امام جواد (ع) نقل شده است که:
الشَّریفُ کلُّ الشَّریفِ مَن شَرّفَه عِلْمُه (با شرافت ترین از همه شریف ها کسی است که شرفش به واسطه علمش باشد.)
ایشان همیشه برتری انسان ها را به واسطه علم آنان می دانستند و اهمیتی به نژاد افراد نمی دادند. حضرت به طبقات پایین جامعه توجه داشت و با آنان نشست و برخواست می کرد. برخی از نویسندگان حدود ۱۰ تن از اصحاب آن حضرت را از بردگان بر شمرده اند.
ارتباط امام با بسیاری از اهل سنت نیز ارتباط نزدیکی بود. عالمان اهل سنت، پیشوای نهم شیعیان را به عنوان یک عالم دینی احترام می کنند. برخی از آنان شخصیت علمی جوادالائمه را ممتاز دانسته و شیفتگی مأمون به او را به دلیل شخصیت علمی و معنوی ایشان در کودکی دانسته اند.
ویژگی های دیگری از امام همچون تقوا، زهد و سخاوت همیشه در بین اهل سنت زبانزد بود. جاحظ عثمان، متکلم و ادیب معتزلی قرن دوم و سوم قمری، محمد بن علی(ع) را عالم، زاهد، عبادت پیشه، شجاع، بخشنده و پاک معرفی کرده اند.
